༄༅། །ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༨ ཟླ་ ༡༡ ཚེས་ ༡ ཉིན་རྡ་ས་ཐེག་ཆེན་ཆོས་གླིང་གཙུག་ལག་ཁང་དུ་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་ཐེབས་རྩས་གོ་སྒྲིག་འོག་སྤྱི་ནོར་༸གོང་ས་༸སྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་དང་རྒྱ་རིགས་ཚན་རིག་པ་མཉམ་དུ་རྡ་རམ་ས་ལའི་ཐེག་ཆེན་ཆོས་གླིང་གཙུག་ལག་ཁང་དུ་ཚད་རྡུལ་དངོས་ཁམས་དང་འབྲེལ་བའི་བགྲོ་གླེང་དབུ་འཛུགས་མཛད་ཡོད་པ་རེད།
དེ་ཡང་སྔ་དྲོ་སྤྱི་ནོར་༸གོང་ས་༸སྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་དབུ་བཞུགས་ཀྱིས་འདུས་རྡུལ་ཕྲ་མོའི་རྣམ་འགྱུར་ (elementary molecular reactions) ཐད་ལ་བརྟག་དཔྱད་ཞིབ་འཇུག་མཁན་དང་། རྫས་སྦྱོར་རིག་པའི་ཐོག་ནོ་སྦེལ་གཟེངས་རྟགས་བཞེས་མཁན་ཐེ་ཝན་གྱི་མི་རིགས་ཐོག་མ་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ལི་ཡོན་ཀྲིག་ (李遠哲) དང་། ཐེ་ཝན་ཨེ་ཀེ་ཌེ་མི་ཡ་སི་ནི་ཀའི་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་ (Academician of Academia Sinica, Taiwan) གི་སློབ་རིག་མཁས་པ་འབུམ་རམས་པ་ལི་ཧྲི་ཁྲང་།(李世昌) ཐའེ་ཝན་ཨེ་ཀེ་ཌེ་མི་ཡ་སི་ནི་ཀའི་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་གི་དངོས་ཁམས་སྡེ་ཚན་གྱི་ཞིབ་འཇུག་པ་འབུམ་རམས་པ་ཁྲིན་ཆི་ཏུང་། (陳啟東) ཐེ་ཝན་རྒྱལ་ཡོངས་ཁྲིན་ཀོང་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་ (National Cheng-Kung University) གྱི་དངོས་ཁམས་རིག་པའི་སྡེ་ཚན་གྱི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་དང་། རྒྱལ་ཡོངས་རྣམ་གཞག་ཚན་རིག་ལྟེ་གནས་ཁང་ (National Centre for Theoretical Science) གི་ཚན་རིག་པ་གཙོ་བོ་འབུམ་རམས་པ་ཁྲིན་ཡུ་ནན། (陳岳男) ཨ་རིའི་གྲོང་ཁྱེར་ནིའུ་ཡོག་ཏུ་རྟེན་གཞི་བྱས་པའི་རེན་སེ་ལར་པོ་ལི་ཊེག་ནི་ཀ་ལྟེ་གནས་ཁང་ (Rensselaer Polytechnic Insitute in Troy, New York, USA) གི་མ་འོང་བྱང་བུ་སྐར་ཚོམ་ (Future-Chips Constellation) དང་དངོས་ཁམས་རིག་པའི་སྡེ་ཚན་གྱི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོའི་ཚོགས་གཙོ་འབུམ་རམས་པ་ལིན་ཧྲན་ཡུག (林尚佑) ཐེ་ཝན་ཨེ་ཀེ་ཌེ་མི་ཡ་སི་ནི་ཀའི་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་གི་ངེས་སྟོན་པ་འབུམ་རམས་པ་ལི་ཏིན་གོ (李定國) ཐེ་ཝན་ཨེ་ཀེ་ཌེ་མི་ཡ་སི་ནི་ཀའི་གཙུག་ལག་སློབ་ཆེན་གྱི་དངོས་ཁམས་རིག་པའི་སྡེ་ཚན་དུ་ཕུལ་བྱུང་ཉམས་ཞིབ་པའི་ཕྱག་ལས་གནང་མཁན་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཝུ་མའོ་ཁུའེ། (吳茂昆) ཌུག་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་ (Duke University) གི་དངོས་ཁམས་རིག་པའི་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་དང་། ཨ་རིའི་དངོས་ཁམས་ཚོགས་པའི་ཚོགས་མི་ཡང་ཡིན།སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཨལ་བྷཊ་ཀྲང་མེ་ཧྤུའུ། (張綿福) ཨེ་ཤི་ཡ་པེ་སི་ཧྥི་ཀི་སྐུལ་རྫས་རྐྱེན་འགྱུར་ཚོགས་པའི་ (Asia-Pacific Catalysis Society) ཚོགས་གཙོ་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་མོ་ཀྲུང་ཡོན།(牟中原) བཅས་གཙོས་པའི་ཐའེ་ཝན་གྱི་ཚད་རྡུལ་དངོས་ཁམས་རིག་པའི་ཚན་རིག་པ་དང་ཉམས་ཞིབ་པ། གཙུག་ལག་སློབ་དཔོན་སོགས་ཁྱོན་རྒྱ་རིགས་མི་གྲངས་ལྔ་བཅུ་དང་། རྣམ་གྲྭ་མཁན་པོ་ཁྲོམ་ཐོག་རིན་པོ་ཆེ་མཆོག་དང་། ༸སྐུའི་གསུང་སྒྱུར་གླང་རི་བ་ཐུབ་བསྟན་སྦྱིན་པ་ལགས། རྡ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་འགན་འཛིན་དགེ་བཤེས་ལྷག་རྡོར་ལགས། དེ་བཞིན་དབུས་སྨན་རྩིས་ཁང་དང་། རིག་ལམ་སློབ་གཉེར་ཁང་། ས་རཱ་མཐོ་སློབ། བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་། གཏོང་ལེན་བཅས་སོགས་ནས་ཚོགས་བཅར་བ་མི་གྲངས་ ༡༨༦ གཞན་ཡང་ཟུར་ཉན་དུ་བོད་མི་སེར་སྐྱ་ཕོ་མོ་བཅས་ཁྱོན་མི་གྲངས་ ༣༠༠ ཙམ་ཚང་འཛོམས་ཐོག་ཉིན་གསུམ་རིང་གི་བགྲོ་གླེང་དབུ་འཛུགས་མཛད་ཡོད་པ་རེད།
བགྲོ་གླེང་གི་ཐོག་མར་སྤྱི་ནོར་༸གོང་ས་༸སྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་གིས་འཚམས་འདྲི་དང་འབྲེལ་བཀའ་སློབ་སྩལ་དོན། ཐེ་ཝན་ནས་ཕེབས་པའི་རྒྱ་རིགས་ཚན་རིག་པ་དང་མཉམ་དུ་འདི་ལྟ་བུའི་བགྲོ་གླེང་ཚོགས་འདུ་ཚོགས་པ་ཕལ་ཆེར་ཐེངས་དང་པོ་ཡིན། ཚན་རིག་པ་མང་པོ་དང་ལྷན་འདི་ལྟ་བུའི་ཚོགས་འདུ་ལོ་ ༣༠ ཙམ་གྱི་སྔོན་ནས་གོ་བསྡུར་བྱེད་རྒྱུ་བྱུང་། ལྷག་པར་ཨ་རི་དང་ཡུ་རོབ་སོགས་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་ཚན་རིག་པ་དང་མཉམ་དུ་བགྲོ་གླེང་བྱེད་རྒྱུ་བྱུང་།
ངོས་ཀྱིས་འདི་ལྟ་བུའི་ཚོགས་འདུ་ཚོགས་དགོས་དོན་གཙོ་བོ་གཉིས་ཡོད། དང་པོ་ནི། ཚན་རིག་ཤེས་བྱའི་གནས་ལ་གོ་རྟོགས་ཡར་རྒྱས་གཏོང་ཆེད་སྤྱི་དང་། བྱེ་བྲག་ཏུ་ཚན་རིག་པས་ཉམས་ཞིབ་བྱས་པ་དཔེར་ན། དུས་རབས་ ༢༠ མཇུག་ཏུ་མང་ཆེ་བས་ཕྱི་དངོས་པོར་དོ་སྣང་ཆེ་བ་བྱས་པ་མ་གཏོགས་ངོས་ཀྱིས་ཤེས་པ་ཞེས་སྐོར་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་དུས་ཁ་ཤས་ཀྱིས་ཀླད་པ་མ་གཏོགས་ཤེས་པ་ཡོད་མ་རེད་ཅེས་ཟེར་གྱི་འདུག ཚན་རིག་པ་མང་པོ་ཞིག་གིས་ཕྱི་དངོས་པོ་ཙམ་ལ་ཉམས་ཞིབ་བྱས་པ་དེས་འདང་གི་མི་འདུག བདེ་སྡུག་གི་ཚོར་བ་ཁོང་ཁྲོ་དང་། སྙིང་རྗེ་དེ་དག་ནི་ཀླད་པའི་བྱེད་ལས་ཙམ་མིན་པར་ཤེས་པར་རག་ལུས་ཡོད། དེར་བརྟེན་ཚན་རིག་པ་ཚོས་ཉམས་ཞིབ་གནང་རྒྱུའི་སློབ་ཚན་ནང་ཤེས་པའི་སྐོར་ཉམས་ཞིབ་བྱ་རྒྱུ་དེ་འཇོག་དགོས། དཔེར་ན་ཨ་རི་ནས་ཡིན་པའི་ཀླད་རྩའི་ཚན་རིག་པ་མཁས་པ་ཞིག་གིས་སེམས་ཕྲ་མོའི་སྐོར་རྟགས་མཚན་དེ་འདྲ་སྟོན་གྱི་འདུག དཔེར་ན། ཀླད་པ་ཤི་ཟིན་པ་དང་སྙིང་གི་ལས་ཀ་བྱེད་རྒྱུ་མཚམས་བཞག་ཡིན་ནའང་ལུས་པོའི་དྲོད་མ་ཡལ་བར་གསོན་པོ་སྡོད་མཁན་འདུག དཔེར་ན་ངོས་ཀྱི་དགེ་རྒན་ལྟ་བུར་ཆ་བཞག་ན་སྨན་པས་ངོས་ནས་འདས་གྲོངས་སུ་གྱུར་ཟིན་སྐོར་གསུང་གི་འདུག འོན་ཀྱང་། ཁོང་གི་ལུས་པོ་ཉིན་གྲངས་ ༡༣ རིང་དྲི་མ་མེད་པར་གནས་ཡོད། དེ་ལྟ་བུར་ཁ་ཤས་བདུན་ཕྲག་གཉིས་རིང་དང་། ཁ་ཤས་བདུན་ཕྲག་གསུམ་རིང་ཕུང་པོ་རྙིང་པ་མ་ཆགས་པར་སོས་པ་བྱས་ནས་བསྡས་པ་དེ་འདྲ་ཡོང་བཞིན་ཡོད། ནང་པའི་ལྟ་གྲུབ་ཐོག་ནས་ཞུས་པ་ཡིན་ན་འགྲེལ་བཤད་ཡོད་ཀྱང་ཚན་རིག་པའི་ངོས་ནས་ད་ལྟའི་ཆར་འདི་ལྟ་བུའི་གནས་ཚུལ་ལ་དམིགས་བསལ་འགྲེལ་བཤད་མེད། ཨ་རིའི་ཝི་སི་ཀོན་སིན་ Wisconsin སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོའི་ནང་ཕྱག་ལས་གནང་མཁན་དབང་རྩའི་ཚན་རིག་པ་རི་ཆཌ་ཌེ་ཝི་ཌི་སན་ Richard Davidson ལགས་ཀྱིས་མི་འདས་གྲོངས་སུ་གྱུར་རྗེས་ཕུང་པོར་དྲི་མ་མེད་པར་སོས་ཉམས་ལྡན་པར་གནས་པ་དེ་འདྲའི་སྐོར་ཉམས་ཞིབ་བྱེད་རྒྱུའི་ལས་འཆར་ཞིག་འགོ་བརྩམས་ཡོད། ང་ཚོ་འདིར་འཛོམས་དགོས་པའི་དམིགས་ཡུལ་དང་པོ་དེ་འདི་ཡིན།
གཉིས་པ་ནི། ཕྱི་དངོས་པོ་ཡར་རྒྱས་ཧ་ཅང་ཕྱིན་ཡོད། འཕྲུལ་ཆས་དང་ཚན་རིག་ཧ་ཅང་ཡར་རྒྱས་ཕྱིན་པ་དང་མཉམ་དུ་དཔལ་འབྱོར་ཡར་རྒྱས་འགྲོ་རྒྱུ་སོགས་ཧ་ཅང་ཡར་རྒྱས་ཕྱིན་ཡོད་པ་དེ་དག་བེད་སྤྱོད་ཧ་ཅང་ཡོད། ཚན་རིག་པས་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་བརྒྱུད་དུས་རྟག་ཏུ་ཞེ་སྡང་དང་། ང་རྒྱལ། དེ་བཞིན་འཇིགས་སྣང་འོག་གནས་པ་ཡིན་ན་ལུས་པོའི་ནང་ནད་སྔོན་འགོག་བྱེད་མཁན་ལུས་ཟུངས་མ་ལག་ immune systems ཉམས་རྒུད་དུ་ཕྱིན་ནས་ལུས་པོ་རང་བཞིན་གྱིས་ཉམས་རྒུད་འགྲོ་བ་དང་། ནད་ན་ཚ་ཕོག་སླ་པོ་ཆགས་ཀྱི་ཡོད་པ་ཤོད་ཀྱི་འདུག དེ་ལས་ལྡོག་སྟེ་གལ་ཏེ་གཞན་ལ་བྱམས་བརྩེ་སྤེལ་བ་ཡིན་ན་སྙིང་སྟོབས་འཕེལ་ཞིང་སེམས་ནང་ཞི་བདེ་སླེབ་རྒྱུ་དང་། དེར་བརྟེན་ལུས་པོའི་འཕྲོད་བསྟེན་ཡང་བདེ་ཐང་ཡོང་ཐུབ་བཞིན་ཡོད། འཛམ་གླིང་ནང་ཆོས་ལུགས་གཙོ་ཆེ་བ་ཚང་མས་བྱམས་པ་དང་བརྩེ་བ་སོགས་ཀྱི་བསླབ་བྱ་གསུང་བཞིན་ཡོད། དེར་བརྟེན་དེང་དུས་ཤེས་ཡོན་ལམ་ལུགས་ནང་ང་ཚོས་ལུས་པོའི་འཕྲོད་བསྟེན་བྱེད་པ་ལྟར་བསམ་བློའི་འཕྲོད་བསྟེན་སྐོར་སློབ་གསོ་དགོས་རྒྱུ་ཧ་ཅང་གལ་ཆེན་པོ་ཆགས་ཡོད།
ཚན་རིག་པ་ཁག་གཅིག་གིས་འགྲོ་བ་མིའི་ལྷན་སྐྱེས་རང་བཞིན་ནི་བྱམས་བརྩེ་ལྡན་པ་རེད། ཅེས་བརྟག་དཔྱད་བྱས་པ་བརྒྱུད་ར་སྤྲོད་ཐུབ་པ་བྱུང་ཡོད། འཛམ་གླིང་ནང་མི་འབོར་ཐེར་འབུམ་བདུན་ཡོད་པ་ཚང་མ་མའི་མངལ་ནས་སྐྱེས་པ་ཤ་སྟག་ཡིན་པ་མ་ཟད། མའི་བྱམས་སྐྱོང་འོག་ནས་འཚར་ལོངས་བྱུང་བ་གཅིག་མཚུངས་རེད། ཕྲུ་གུ་ཆུང་དུས་སྐབས་དབུལ་ཕྱུག་དང་། ཆོས་དད་ཡོད་མེད། ཆོས་ལུགས་གང་ཡིན། མི་རིགས་གང་ཡིན་སོགས་ལ་དོ་སྣང་རྩ་བ་ནས་མ་བྱེད་པར་ཕན་ཚུན་འཆམ་མཐུན་ངང་འཚོ་བཞིན་ཡོད། དེང་དུས་ཤེས་ཡོན་ལམ་ལུགས་ནང་ཕྱི་དངོས་པོ་ཙམ་ལས་ནང་གཤིས་རྒྱུད་དང་འབྲེལ་བའི་བཟང་པོའི་རིན་ཐང་སྐོར་ལ་དོ་སྣང་དེ་ཙམ་བྱེད་ཀྱི་མེད།
འཛམ་གླིང་འདིར་མི་འབོར་ཐེར་འབུམ་བདུན་ཡོད། དེའི་ཁོངས་ནས་ཆོས་དད་མེད་མཁན་མི་གྲངས་ཐེར་འབུམ་གཅིག་ཙམ་ཡོད། འཇིག་རྟེན་བཀོད་པ་པོ་འདོད་མཁན་དང་མི་འདོད་མཁན་གྱི་སྡེ་ཚན་གཉིས་ཡོད། དཔེར་ན་ང་ཚོས་སྨན་གཅིག་ཡར་བླངས་ནས་སྨན་འདི་ཡག་ཤོས་རེད་ཅེས་ནམ་ཡང་བརྗོད་མི་ཐུབ། ནད་པའི་ལུས་པོའི་གནས་བབ་དང་ནད་ཀྱི་རང་བཞིན་སོགས་དང་བསྟུན་ནས་སྨན་འདི་ཡག་ཤོས་རེད་ཅེས་བརྗོད་ཆོག་པ་ལྟར། འགྲོ་བ་མི་ལ་ཁམས་དང་མོས་པ་སྣ་ཚོགས་ཡོད་པར་བརྟེན། རང་རང་སོ་སོའི་ཁམས་དང་མོས་པར་གཞིགས་པའི་ཆོས་ལུགས་སྣ་ཚོགས་ཡོད། ཆོས་ལུགས་བྱེ་བྲག་པ་གཅིག་ལ་མཛུབ་མོ་བཙུགས་ནས་ཆོས་ལུགས་འདི་ཡག་ཤོས་རེད་ཅེས་ནམ་ཡང་བརྗོད་མི་ཐུབ། ཅེས་སོགས་བཀའ་སློབ་སྩལ་བ་དང་།
དེ་རྗེས་འབུམ་རམས་པ་ལི་ཧྲི་ཁྲང་ལགས་ཀྱིས་མཁའ་དུས་ཆ་འགྲིག་རིག་པ་དང་ཚད་རྡུལ་དངོས་ཁམས་རིག་པའི་སྐོར་ནས། འདས་པའི་ལོ་ངོ་ ༧༠ ནང་ང་ཚོས་གཞི་རྩའི་ཕྲ་རྡུལ་གྱི་དྲག་ཤུགས་དང་། གློག་ཁབ་ལེན་གྱི་ཤུགས། དེ་བཞིན་ཞན་ཤུགས་བཅས་ཀྱི་སྐོར་ཤེས་རྟོགས་ཆེན་པོ་བྱུང་བ་འདི་ནི་མཁའ་དུས་ཆ་འགྲིག་རིག་པ་ (space-time symmetry) དང་ཚད་རྡུལ་གྱི་ར་བའི་རྣམ་གཞག་ (quantum field theory) ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་ཡིན་ཞིང་། ཚོད་ལྟའི་དཔྱད་ཞིབ་མང་དག་ཅིག་གིས་གཏན་འབེབས་ཀྱང་གནང་ཡོད། འོན་ཀྱང་ནེའུ་ཊོན་ (Newton) དང་ཨ་ཡིན་སི་ཊན་ (Einstein) གཉིས་ཀྱི་དུས་སྐབས་བརྒལ་ནས་བཟུང་ད་བར་མཁའ་དུས་ཆ་འགྲིག་རིག་པའི་གོ་རྟོགས་ལ་ཡར་རྒྱས་དེ་ཙམ་ཕྱིན་མེད་པ་དང་། འདིར་ངོས་ནས་སྔར་ནེའུ་ཊོན་དང་ཨ་ཡིན་སི་ཊན་གཉིས་ཀྱིས་མཁའ་དུས་ཆ་འགྲིག་རིག་པའི་སྐོར་ལ་ཅི་ཞིག་བཤད་ཡོད་པ་དང་འབྲེལ་བའི་སྒེར་གྱི་གོ་རྟོགས་དང་། ཚད་རྡུལ་གྱི་གཞི་རྩའི་ལྟ་གྲུབ་སྐོར་བཅས་ལ་བསྐྱར་ཞིབ་དང་། དེ་བཞིན་མཁའ་དུས་ཆ་འགྲིག་རིག་པ་དང་ཚད་རྡུལ་དངོས་ཁམས་རིག་པ་གཉིས་མཉམ་བསྲེས་བྱ་ཚུལ་གྱི་སྐོར་ཡང་འགྲེལ་བཤད་གནང་།
དེ་ནས་འབུམ་རམས་པ་ཁྲིན་ཆི་ཏུང་ལགས་ཀྱིས་འཛིངས་འཁྲིལ་གྱི་འཇིག་རྟེན་སྐོར་ཞེས་པའི་བརྗོད་གཞིའི་ཐོག ཚད་རྡུལ་འཕྲུལ་རིག་ནི་ང་ཚོའི་རྒྱུན་ལྡན་འཚོ་བའི་ཁྲོད་དུ་མཐོང་ཆོས་ཤིག་ཆགས་ཡོད་པ་དཔེར་ན་རྩི་ཤིང་གི་འོད་ཀྱི་སྦྱོར་སྡེབ་བྱེད་ཚུལ་ (photosynthesis) དང་། བྱ་རིགས་གནས་སྤོའི་ (migration) སྐབས་ཀྱི་འགྲུལ་བསྐྱོད་བྱེད་སྟངས་ (bird navigation) ལྟ་བུ་ཡིན། བརྩེགས་སྣོལ་ (superposition) དང་འཛིངས་འཁྲིལ་ (entanglement) གཉིས་ནི་ཚད་རྡུལ་འཕྲུལ་རིག་གི་ཐུན་མིན་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཡིན་ཞིང་། དེང་དུས་ཀྱི་ཚད་རྡུལ་རྩིས་རིག་ (quantum computing) དང་། ཚད་རྡུལ་བརྡ་འཕྲིན་འཕྲུལ་རྩལ་ (quantum information technology) གཉིས་ཀྱི་ལྡེ་མིག་ལྟ་བུ་ཡང་ཡིན། འཛིངས་འཁྲིལ་གྱི་རྣམ་གཞག་ལྟར་ན། རྡུལ་ཕྲ་མོ་ཁ་ཤས་མཉམ་སྦྲེལ་གྱིས་ཚད་རྡུལ་གྱི་ངོ་བོར་འཛིངས་འཁྲིལ་བྱུང་བའི་སྐབས་སུ། རྡུལ་ཕྲ་མོ་གཅིག་གི་ཚད་རྡུལ་གནས་བབ་ (quantum state) ལ་ཚད་འཇལ་བྱས་པ་དེ་ཡིས་ཕྲ་རྡུལ་གཞན་ཚང་མའི་ཚད་རྡུལ་གནས་བབ་བརླག་ཏུ་འཇུག་གི་ཡོད། འོན་ཀྱང་ཚད་གཞི་མ་གཞལ་གོང་དུ་རྡུལ་རེ་རེ་ལ་གནས་བབ་ངེས་ཅན་ཞིག་མེད་པར། གནས་བབ་ཅི་ཡོད་ཚང་མའི་བརྩེགས་སྣོལ་གྱི་ངོ་བོར་གནས་ཡོད། ང་ཚོའི་འཇིག་རྟེན་འདི་ནི་ཕྲ་རྡུལ་ཡོད་ཚད་ཀྱི་ཚད་རྡུལ་གནས་བབ་ཀྱིས་གྲུབ་པའི་རླབས་རྩིས་ཀྱི་རང་བཞིན་ཅན་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་ཞུས་ཆོག་སྟེ། རྒྱུ་མཚན་ནི་འཇིག་རྟེན་གྱི་ཆོས་ཀུན་གཅིག་ལ་གཅིག་རྟེན་ཡིན་པ་དང་། གནས་ཚུལ་འདི་ནི་ང་ཚོའི་སྤྱི་ཚོགས་ལ་ཡང་ཁྱབ་སྟེ། མི་རྣམས་གཅིག་ལ་གཅིག་འབྲེལ་གྱིས་གནས་ཡོད་པ་སོགས་གསུང་བཤད་གནང་།
དེ་ནས་འབུམ་རམས་པ་ཁྲིན་ཡུ་ནན་ལགས་ཀྱིས་ཚད་རྡུལ་དངོས་ཁམས་རིག་པ་ནས་ཚད་རྡུལ་སྐྱེ་དངོས་རིག་པའི་བར་ཞེས་པའི་བརྗོད་གཞིའི་ཐོག ཚད་རྡུལ་མཐུན་འཇུག་ (quantum coherence) དང་འཛིངས་འཁྲིལ་ (entanglement) གཉིས་ཀྱིས་ཚད་རྡུལ་འཕྲུལ་རིག་ཡར་རྒྱས་ཐད་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་རམ་འདེགས་བྱེད་བཞིན་ཡོད་ལ། ངོ་མཚར་ཆེ་བའི་ཚད་རྡུལ་གྱི་ལྟ་ཚུལ་མང་པོ་ཞིག་གིས་ང་ཚོའི་རིག་ཤེས་ལ་གེགས་ཀྱང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། གཏམ་བཤད་འདིའི་ནང་དུ་ངོས་ནས་ཡོངས་གྲགས་ཡིན་པའི་དཀྱུས་མིན་རིག་པ་ (well-known non-locality) ནས་འགོ་བརྩམས་ཏེ། ལེ་གྷེ་ཊི་གྷརཀ་ཡི་ཆ་མི་སྙོམ་པའི་རིག་པ་ (Leggett-Garg inequality) ངོ་སྤྲོད་བྱ་འཆར་ཡོད་ཅིང་། འདིས་ང་ཚོའི་བདེན་ཆོས་རགས་པའི་རིགས་ལ་བཟུང་བའི་རིག་ཤེས་ལ་གེགས་བྱེད་བཞིན་ཡོད། ཚད་རྡུལ་འཕྲུལ་རིག་ལ་བརྟེན་ནས་བརྩེགས་སྣོལ་གྱི་རྩ་འཛིན་ (superposition principle) རྒྱུ་འབྲས་ཀྱི་འབྲེལ་བར་ (Causal relation) སྦྱར་ཆོག་པར་སོང། ངོས་ནས་གསར་དུ་དར་བཞིན་པའི་ཚད་རྡུལ་གྱི་རྒྱུ་འབྲས་ (quantum causality) ཞེས་པའི་སྐོར་ལ་འགྲེལ་བརྗོད་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན། གཞི་རྩའི་འདོད་ཚུལ་དང་ཉེ་དུས་ཀྱི་བདེན་དཔང་ལ་བརྟེན་ནས་སྲོག་ལྡན་རིགས་གང་མང་ཞིག་གིས་ཚད་རྡུལ་འཕྲུལ་རིག་གི་ (quantum mechanics) ཐུན་མིན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་མང་པོ་ཞིག་བེད་སྤྱོད་བྱེད་བཞིན་པ་འགྲེལ་བརྗོད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཁྱད་ཆོས་འདི་དག་ནི་ཚད་རྡུལ་གྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ཆུང་ངུ་ལས་བརྒལ་བ་མ་ཟད། ལུས་ཁམས་ཆགས་ཚུལ་གྱི་ཆ་ནས་གལ་ཆེ་བའི་དུས་ཚིགས་སུ་ཚད་རྡུལ་མཐུན་འཇུག་ཀྱང་ཁོངས་འཇུག་བྱེད་བཞིན་པར་འདོད་ཀྱི་ཡོད། མཐའ་དོན་ངོས་ནས་འོད་ཀྱི་སྦྱོར་སྡེབ་སྐབས་ཀྱི་འོད་འཇིབ་ལེན་དང་བྱ་ཡིས་ཁབ་ལེན་ནུས་པ་ཚོར་ཤེས་བྱེད་པའི་ཐད་ལ་ཚད་རྡུལ་གྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཅི་ཞིག་ཡོད་མིན་གྱི་གྲུབ་འབྲས་གསར་པ་ཁག་མདོར་བསྡུས་སུ་ཞུས་པ་དང་།
འབུམ་རམས་པ་ལིན་ཧྲན་ཡུག་ལགས་ཀྱིས་ཉི་མ་དང་གློག་གི་ཤེལ་རྡོག འོད་རྡུལ་གྱི་བྱང་བུ་བཅས་ཀྱིས་གྲུབ་པའི་དེང་དུས་ཀྱི་འོད་རྡུལ་གསར་བརྗེའི་(photonic revolution) སྐོར་ནས། སྤྱིར་དེང་དུས་ཀྱི་གློག་རྡུལ་གསར་བརྗེ་ (electronic revolution) ནི་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༤༧ ལོར་གློག་འདྲེན་ཤེལ་སྦུབས (transistor) གསར་གཏོད་བྱས་པ་ནས་འགོ་བཙུགས་པ་ཞིག་ཡིན་ལ། དེང་དུས་ཀྱི་འོད་རྡུལ་གསར་བརྗེ་ནི་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༩༠ ལོར་ཕྱེད་ཁྲིད་དངོས་རྫས་ཀྱི་བྱང་བུའི་འཕྲུལ་རིག་ (Semiconductor chip technology) དང་ཕྲ་བའི་འཕྲུལ་རིག (nanotechnology) གཉིས་ཟུང་སྦྲེལ་གྱི་སྒོ་ནས་བྱང་བུའི་འོད་སྣང་སྤྲོ་འབྱིན་ལ་སྟངས་འཛིན་ཆ་ཚང་ཞིག་བྱེད་ཐུབ་པ་བྱུང་བ་ནས་འགོ་བཙུགས་པ་ཞིག་ཆགས་ཡོད། གསར་བརྗེ་འདི་ལ་བརྟེན་ནས་ནུས་ཤུགས་ཆེ་བའི་འོད་རྡུལ་བྱང་བུ་ (powerful photonic chip) ནི་འབྲེལ་མཐུད་མགྱོགས་མྱུར་ཡོང་བ་དང་། ཁ་པར་ནང་གི་བརྙན་རིས་ཀྱི་གསལ་ཆ་རྣོན་པོ་ཡོང་བ། ནུས་ཤུགས་བསྐྱར་གསོ་བྱེད་པར་ཕན་ནུས་ལྡན་པའི་ཉི་འོད་གསོག་འཇོག དེ་བཞིན་སྤུས་ཀ་དག་པའི་གློག་དང་འཕྲོད་བསྟེན་ལ་ཕན་པའི་འོད་སྣང་། རྩི་ཤིང་སྐྱེ་འཕེལ་ལ་སྨན་པའི་འོད་བཅས་ཀྱི་ཆེད་དུ་ཕན་པའི་འོད་འཕྲོའི་སྣེ་གཉིས་སྦུ་གུ་ (light-emitting-diode) བཟོ་སྐྲུན། གསར་དུ་ཐོན་ལ་ཉེ་བའི་ཕྱོགས་ཆ་གསུམ་ཅན་གྱི་བྱད་བཞིན་ངོས་འཛིན་འཕྲུལ་ཆས་ (3D facial recognition) ཆེད་དགོས་བའི་ཕྲ་བའི་ལེ་ཟེར་བསྟར་མ་ (micron-size laser arrays) བཅས་ཀྱི་ཆེད་དུ་ཧ་ཅང་དགོས་ཕན་ཆེ་བའི་སྐོར་ངོས་འཛིན་བྱུང་ཡོང་། ཚན་རིག་གི་གསར་རྙེད་དངོས་པོའི་ཕྱོགས་ནས། བྱང་བུའི་སྟེང་གི་འཕྲུལ་རིག་ (on-chip-technology) འདི་ཡིས་པི་ལེན་ཁི་ཡི་གཟུགས་ནག་འོད་ཟེར་འགྱེད་འཕྲོའི་ཡ་མཐའི་ཚད་གཞི་ (Planck’s blackbody radiation limit) བརྒལ་བའི་ཚ་དྲོད་ཀྱི་འོད་མདངས་འབྱུང་ཁུངས་རིགས་གསར་པ་ཞིག་གསར་རྙེད་བྱུང་དུ་བཅུག་ཡོད། ཅེས་སོགས་གསུངས་བཤད་དང་། གསུང་བཤད་གནང་མཁན་རེ་རེས་གསུང་བཤད་གྲུབ་པ་དང་སྤྱི་ནོར་༸གོང་ས་༸སྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་གི་དགོངས་གཞིར་ཉན་པ་དང་བགྲོ་གླེང་གནང་བ་སོགས་བྱས་ཏེ་ཉིན་དང་པོའི་བགྲོ་གླེང་མཇུག་ལེགས་པར་གྲུབ་ཡོད་པ་དང་།
བགྲོ་གླེང་ཉིན་གཉིས་པར། འབུམ་རམས་པ་ལི་ཏིན་གོ་ལགས་ཀྱིས་ཁྱད་འཕགས་བརྒྱུད་ཁྲིད་ནུས་པ་དང་འབྲེལ་བའི་ཚད་རྡུལ་གྱི་རགས་པའི་གསར་ཐོན་སྣང་ཚུལ་སྐོར་ལ་གསུང་བཤད་གནང་རྒྱུ་དང་། སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཝུ་མའོ་ཁུའེ། ཚད་རྡུལ་གྱི་གནས་བབ་གསར་པ་ཁྱད་འཕགས་བརྒྱུད་ཁྲིད་ནུས་པའི་སྐོར།
ཁྱད་འཕགས་བརྒྱུད་ཁྲིད་ནུས་པ་(superconductivity) ནི་ངོ་མཚར་ཅན་གྱི་ཚད་རྡུལ་འཇིག་རྟེན་དེ་རགས་པའི་རྣམ་པར་མངོན་པའི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་རེད། ཁྱད་འཕགས་བརྒྱུད་ཁྲིད་ཀྱི་འགོག་ཤུགས་དབེན་པའི་རང་བཞིན་ (zero resistance) ལ་བརྟེན་ནས་ང་ཚོས་ཆུད་ཟོས་མེད་པར་གློག་རྒྱུད་གཏོང་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་ཡོད་ཅིང་། འདི་ནི་ནུས་ཤུགས་སྲུང་སྐྱོབ་བྱེད་མཁན་གྱི་ཁྱད་ཆོས་འོས་ཤོས་ཤིག་ཀྱང་ཡིན། ལོ་ངོ་ ༣༠ ལྷག་གི་གོང་དུ་རྨང་གཞི་ཟངས་ (CU) ལས་གྲུབ་པའི་དངོས་རྫས་ཤིག་གི་ནང་དྲོད་ཚད་ཆེ་བའི་ཁྱད་འཕགས་བརྒྱུད་ཁྲིད་གསར་རྙེད་བྱུང་བ་དེས་ཁྱད་འཕགས་བརྒྱུད་ཁྲིད་ནུས་པ་དངོས་སུ་བཀོལ་སྤྱོད་བྱེད་རྒྱུར་རེ་བ་ཆེན་པོ་བསྐྲུན་ཡོད། འོན་ཀྱང་དྲོད་ཚད་ཆེ་བའི་ཁྱད་འཕགས་བརྒྱུད་ཁྲིད་ནུས་པའི་རང་བཞིན་དེ་ཉིད་ཀྱི་རྩ་བའི་འབྱུང་ཁུངས་སྐོར་ད་དུང་ཡང་དྲི་བའི་ངོ་བོར་གནས་ཡོད་པ་རེད། ཡང་ལྕགས་ (Fe) ཀྱི་གྲུབ་ཆ་རྨང་གཞི་ཡིན་པའི་དངོས་རྫས་ཀྱི་སྡེ་འགའ་ཤས་ངོས་འཛིན་ཐུབ་པར་བརྟེན་ནས་དྲོད་ཚད་ཆེ་བའི་ཁྱད་འཕགས་བརྒྱུད་ཁྲིད་ནུས་པའི་རང་བཞིན་ཤེས་རྟོགས་བྱེད་པར་སྤྲོ་བ་བསྐྱེད་པའི་གོ་སྐབས་གསར་པ་མཁོ་སྤྲོད་བྱས་ཡོད། ཕུལ་དུ་བྱུང་བའི་ཉམས་ཞིབ་སྡེ་ཚན་མང་པོ་ཞིག་གི་འབད་བརྩོན་དང་ཡར་རྒྱས་ལས་དྭངས་གཟུགས་ཀྱི་ལིང་ཚེའི་ (crystal lattice) ནང་དུ་ལྕགས་རྡུལ་གྱི་སྟོང་ཆ་ (Fe-vacancy) ཡོད་པ་དང་༑ སྟོང་ཆ་དེ་དག་ཆ་སྙོམས་མེད་པར་ཁྱབ་ཡོད་པ་ནི་དྲོད་ཚད་ཆེ་བའི་ཁྱད་འཕགས་བརྒྱུད་ཁྲིད་ནུས་པའི་འབྱུང་ཁུངས་དེ་ཡིན་སྲིད་པའི་སྐོར་འགྲེལ་བརྗོད་བྱེད་བཞིན་ཡོད། སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ཨལ་བྷརཊ་ཀྲང་མེ་ཧྥུའུ་ལགས་ཀྱིས་ཐད་དྲང་བརྩེགས་སྣོལ་དང་གསར་ཐོན་གྱི་ཐད་དྲང་དབེན་པའི་རང་བཞིན་དང་འབྲེལ་བའི་ཚད་རྡུལ་དབོར་འདྲེན་གྱི་སྐོར་ལ་གསུང་བཤད། དེ་བཞིན་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་མོ་ཀྲུང་ཡོན་ལགས་ཀྱིས་ཆེས་སྤྱིར་བཏང་མིན་པའི་གཤེར་གཟུགས་ཏེ། ཆུའི་སྐོར། ཞེས་པའི་བརྗོད་གཞིའི་ཐོག་གསུང་བཤད་གནང་རྒྱུ་ཡིན་པ་དང་།
ཉིན་གསུམ་པར་སློབ་དཔོན་ཆེན་མོ་ལི་ཡོན་ཀྲུག་ལགས་ཀྱིས་ཡུན་གནས་ཐུབ་པའི་འཛམ་གླིང་ལ་འཁྲིལ་པའི་དཀའ་ངལ་དང་གོ་སྐབས་ཀྱི་སྐོར་ལ་གསུང་བཤད་གནང་རྗེས་ཉིན་གསུམ་རིང་གི་སྤྱི་ནོར་༸གོང་ས་༸སྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་དང་རྒྱ་རིགས་ཚན་རིག་པ་མཉམ་དུ་ཚད་རྡུལ་དངོས་ཁམས་དང་འབྲེལ་བའི་བགྲོ་གླེང་ཐེངས་དང་པོ་མཇུག་གྲུབ་རྒྱུ་ཡིན་པ་བཅས།།
